مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 16

خود یا چیزی را با افاده به دیگری نمودن

رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

پاگون-سردوشی

 
آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)
پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

چشم سفیدی کردن-پر رویی کردن-گوش به حرف ندادن
رشته فرنگی-ماکارونی

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

چَکی-وزن نکرده-یک جا

چانه گیر-کسی که خمیر را چانه می کند

از جگر گذشتن-نامردی کردن
آفتاب‌نشین کردن کسی-کسی را از هستی ساقط کردن-خانه‌خراب کردن

دور از جناب ب-لانسبت
ریزه میزه-ریزه پیزه

 

اجاق‌کور-نازا-بی فرزند

بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن

چرکمرد شدن-آن قدر چرک که با شستن هم چرک نرود

خودفروشی-فاحشگی-خیانت

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)

بخت آزمایی-ترتیبی برای تقسیم جایزه میان خریداران بلیت
از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

خطایی-نوعیز آجر

بر و بساط-زندگی و لوازم آن-مقدمات کار

ژرسه-نوعی پارچه ی نازک-نیم تنه ی بافته از نخ

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

آب به چشم آمدن(طمع کردن)

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن

رب و رسول را یاد کردن-به حد مرگ رسیدن

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

 

ژل-مایعی برای شکل دادن موی سر
پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

خرابکار-اخلالگر-تروریست

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

 

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن
چاووش-کسی که به هنگام رفتن زایر به زیارت اشعار مناسب می خواند
 

 

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

دختر خوانده-نادختری-دختری که به فرزندی پذیرفته شده است

چل زن-زن کوتاه قد

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن

خیس کردن-ادرار کردن به خود

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

به جان آمدن-به ستوه آوردن-به تنگ آوردن

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

چیل-آدم بد بیار

آمدن(آغاز به کاری کردن)

زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن
پا سوخت-پا بد-بد شانس

آدم چوبی-بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی

حوصله ی کسی سر رفتن-خسته و کسل شدن-بی تاب شدن

 

 
 

با معرفت-لوطی و جوانمرد-دارای قوه ی تشخیص خوب از بد

 
پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

خودفروشی-فاحشگی-خیانت

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست
چاپچی-دروغ گو-لاف زن

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند
دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

پا در هوا-بی اساس-بی اصل-غیر قطعی

برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

زحمت دادن به خود-خود را به زحمت انداختن

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن

دست بردن در چیزی-چیزی را تغییر دادن

بلا نسبت-دور از جانب شما

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

پر و پخش-پراکنده
 

خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت

 
حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن

 

جان به عزراییل ندادن-بسیار بخیل بودن-دیر مردن-سخت جان بودن
پول مول-پول
انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن-هنگامه بر پا کردن-مردم را متوجه‌ی جایی کردن

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

دو دستگی-اختلاف عقیده-عدم اتفاق

تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن

 
رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

آسمان با زمین دوختن(داشتن کمال مهارت در تیراندازی)
زبان خود را گاز گرفتن-از گفتن سخن نا به جا پشیمان شدن-از سخن گفتن خودداری کردن
آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)
چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

 

خر و پف-نگا. خرناس

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

افتادن توی هچل-گرفتار دردسر و ناراحتی شدن

 
خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن

تنگ کلاغ پر-نزدیکی های صبح

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

دست کسی را بند کردن-به کاری گماشتن

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

خوار و خفیف-ذلیل-بدبخت
 

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد

د ِ-حرفی برای بیان مداومت

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر

پیر هافهافو-سخت پیر-پبری که دندان هایش ریخته است

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع
پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن
با آتش بازی کردن-به کاری پر خطر پرداختن

 
بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

پول ساز-کسی که کارهایش موجب در آمدن پول بسیار شود

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

اسب چوبین(تابوت)

دق دلی-دق دل

چسی درکن-آدم پر مدعا
پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن

زهره ترک کردن-سخت ترساندن-از وحشت به حال مرگ انداختن

 
دو زاری-سکه ی دو ریالی
خاله بی بی-نوعی آش

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

راست شدن-رو به راه شدن

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

 

دست به کار شدن-آغاز به کار کردن

 

جور شدن-اخت شدن-انس گرفتن-هماهنگ شدن

 

 

تار و مار-متفرق-پراکنده

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

دله-ظرف حلبی

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

 

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

دستمال سفره-پارچه ای که کنار سفره می نهند تا با آن دست و لب را از غذا پاک کنند

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن

روی چشم-اطاعت می شود !
بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

روی حرف کسی حرف نزدن-با حرف کسی مخالفت نکردن

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر
حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

بد سیرت کردن-به دختری تجاوز کردن-بی عصمت کردن

با خدا-خداشناس-مومن

دراز کش-افتاده-خوابیده

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده
پا سست کردن-آهسته کردن-از سرعت خود کاستن

رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن

از روی شکم‌سیری-از سر بی‌مسئولیتی-بدون تعمق

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

خواستگاری-رفتن به دیدن دختر یا زنی برای برگزیدن و همسری پسر یا مردی

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)
بلغور کردن-سر هم ردیف کردن-حرف های قلمبه زدن-شکسته و نامفهوم حرف زدن

 

الابختکی-اتفاقی-تصادفی

آلاپلنگی-مثل پوست پلنگ-گل باقالی

بمیرم-قربان بروم
 

پر و پا دادن-اتفاق خوبی افتادن

از خر افتادن-نابود شدن-مردن

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

خر آوردن و باقالی بار کردن-برای جتجال و دعوایی آماده شدن
به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

از مخ معاف بودن(دیوانه بودن)
خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

رنگ آمیزی-آمیختن رنگ های گوناگون به هم

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

زار زدن-سخت گریه کردن

چیز خور شدن-مسموم شدن

 

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

اشک کوه-یاقوت-لعل
اهل کاری بودن(وارد بودن در کاری)
آبِ کبود-آسمان

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

آهن کهنه به حلوا دادن-معامله‌ی پرسود کردن

حرام و حرس-ریخت و پاش

دک و دهن-دک و پوز

 

زبون-حقیر-توسری خور

خرسک-نوعی فرش

آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان

بامبه-توسری

 

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ
باری به هر جهت کردن-در انجام کاری تعلل و تردید کردن

تار-از محلی راندن

 
چشمگیر-جالب توجه-با ارزش

بی کتاب-بی پیر-کار دشوار-بی دین-کافر

پایانه-ترمینال-نقطه ای که یک داده وارد دستگاه می شود و یا از آن خارج می شود

بخیر و خوبی-صحیح و سالم-بسلامتی

خواب و خوراک-خورد و خواب

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

پاییدن-زیر نظر گرفتن-مراقبت

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

پس دادن درس-پاسخ دادن به پرسش های درسی
پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

بله بُری-گفتگو برای تعیین شرایط عقد و میزان حقوق زن و شوهر
 

آدم سر به راه(شخص خوب و نجیب، کسی که مزاحم دیگران نیست)

خز گیر آوردن-نگا. خر گرفتن کسی

 

رگ ترکی-تعصب نژادی

تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد

 

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

جمع و جور-منظم و مرتب

 

دیپلمه-کسی که دیپلم دارد
چشم را بستن و دهان را باز کردن-با بی شرمی دشنام دادن

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن
دل و حوصله-آمادگی-حاضر بودن برای انجام کاری-شور و اشتیاق

زن مرده-مردی که زنش درگذشته است

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن

دو جین-دوازده تا

آتشی-تندخو-زودخشم

جفتک انداختن-لگد زدن-از انجام کاری خودداری کردن

بارانی-اصطلاح دختران دانش آموز : دوست صمیمی و محبوب

بارانی-اصطلاح دختران دانش آموز : دوست صمیمی و محبوب

پیشنماز-کسی که پیشاپیش دیگران نماز می خواند و دیگران به او اقتدا می کنند

زبان به چیزی باز کردن-چیزی را بر زبان آوردن

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

اَنَک شدن(تحقیر شدن، خجالت کشیدن)

چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن

چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

 

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند

رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

پُکیدن-ترکیدن

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

چک و چانه زدن-چانه زدن-وراجی کردن-مذاکره ی فراوان کردن
دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

دزد و حیز-نادرست و مکار

خوار و خفیف-ذلیل-بدبخت
اختر شمردن-شب‌بیداری
چاقالو-چاق-فربه

آینه‌ی کسی بودن-یکسره از کسی تقلید کردن

چُس بی طهارت-آدم حقیری که پایش را از گلیمش بیرون می گذارد

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن
چارپایه-صندلی کوچک و بدون پشتی

تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

باد آورده-مفت و رایگان-آنچه که بدون زحمت بدست آید

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

پیشدستی-بشقاب کوچک-زیر دستی

پا به پا شدن-تردید داشتن

آبدست(ماهر، استاد)

زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

ریزه خوانی کردن-غرغر کردن-نق زدن-ایراد گرفتن
تحصیل کرده-درس خوانده

چموش-سرکش-یکدنده
چلو-برنج آب کشیده

دود ِ نازک-دود سیگار و قلیان و چپق

آب اندام(زیبا تن و خوش‌رو)

دون پاشیدن-دانه دادن به پرندگان-در باغ سبز نشان دادن-وعده دادن

خیز-ورم-آماس

جِر-اوقات تلخی-لج

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

 

تشر زدن-سرزنش کردن با فریاد-توپیدن

 
با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

آدم سر به راه(شخص خوب و نجیب، کسی که مزاحم دیگران نیست)

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

باریک-دقیق-حساس

با کسی ندار شدن-با کسی خودمانی

جار زدن-سر و صدا راه انداختن-همه را با خبر کردن-رازی را بر ملا کردن-فریاد کشیدن

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

 
 

 

حرام خور-کسی که پای بند به حلال و حرام شرعی نیست-کم فروش-ربا خوار

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

پشه زدن-نیش زدن پشه

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

اخت بودن(سازگار و هماهنگ بودن، مانوس بودن)

دردسر-گرفتاری-سرگردانی

 

به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

چُس بی طهارت-آدم حقیری که پایش را از گلیمش بیرون می گذارد

خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن

دور اندیش-پایان نگر-پیش بین-عاقبت اندیش

به نفس نفس افتادن-نفس نفس زدن
از کسی حساب بردن-از کسی ترس داشتن

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

آخِی(صوتی برای تاثر یا شادی)

 
چرند اندر چرند-پرت و پلا
پر رویی-بی شرمی-وقاحت-دریدگی

بامبه-توسری

 
چال افتادن-گود شدن

آتش‌پا-فرز و چالاک-بی قرار

 

داریه زنگی-دایره ای دارای سنج های کوچک که چون آن را بنوازند از آن ستج ها آواز بر می آید

زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن

حرف پوچ-سخن بی معنی

پچ پچ کردن-نجوا کردن-زیر گوشی حرف زدن

 

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

تت و پت-لکنت زبان

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

اخ و تف کردن(آب دهان بیرون افکندن)

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن
دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس

به هم زدن حال-موجب بالا آوردن شدن

از نافِ جایی آمدن(کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن)

اسباب‌کشی(نقل اثاثه از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر)

تِر زدن-خراب کردن کار

آتشخوار-ظالم-حرام‌خوار

زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن
جود بازی درآوردن-ننه من غریبم بازی درآوردن-از امری که ترسناک نیست اظهار وحشت کردن

بَده شدن-از چشم افتادن-بد جلوه کردن

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول
این خاکدان-دنیا

 

بوگندو-آدم کثیف و بد بو
ای داد بیداد-کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند
زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

 

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد
انگشت‌شمار-کم-معدود

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن
چوروکیدن-چوروک خوردن-چین برداشتن

 

زیر خاکی-آن چه که از زیر حاک بیرون آید

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

بد شیر-متقلب-بد جنس
باد کردن-به فروش نرفتن-کسی را به کاری سخت برانگیختن

پرچانه-پرگو-روده دراز-وراج

دزد و حیز-نادرست و مکار

زبان را گاز گرفتن-از گفتن سخنی پشیمان شدن

پشت بند-به دنبال-در ادامه-چیزی که پس از چیز دیگری بنوشند یا بخورند
دید و بازدید-ملاقات خویشان و دوستان با یکدیگر

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید

ترک بیلمز-آدم نادان

حق البوق-رشوه

انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

 

چنگول زدن-پنجه زدن

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد

 

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب
جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد