فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت پانزدهم

پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء

دایی قزی-دختر دایی

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

پیچه-دل درد-مالش رفتن شکم
به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

خلق تنگی-عصبانیت-خشمگینی

خدا به همراه-خدا خافظ

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب
جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

به جان آمدن-به ستوه آوردن-به تنگ آوردن
پر گو- پر چانه

تبریک گفتن-خجسته باد گفتن-دعای برکت کردن

داش-لوطی-مشدی

آفتاب به ملاج کسی خوردن(دیوانه شدن، خل شدن)

دست به یکی کردن-همدست شدن-متحد شدن

روشن شدن-نشئه شدن-مست شدن-سرحال آمدن

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

 

دسته-جمعیت سینه زن

رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن

پیچ-آن جا که را به سوی دیگری رود
بیگاری-کار اجباری و بی مزد

چُرتی-اهل چرت زدن-ضعیف-مردنی

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

حساب سرانگشتی-حساب ساده و روشن

 

تلکه بند شدن- تلکه کردن

حاضر و غایب کردن-خواندن نام افراد برای تعیین حاضران و غایبان

رودل کردن-به سنگینی معده دچار شدن

چماق دار-زور گو-کسی که با زور مقصود خود را به دیگری تحمیل کند

از دست دادن(گم کردن)

 
تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

دل گُنده-سهل انگار

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش
درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی
اَتَر زدن(فال بد زدن)

حرز جواد کسی بودن-پیوسته با کسی بودن

بخت گشا-شانس آور-سبب خوش اقبالی-مایه ی سفید بختی
در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن

دوندگی-سعی و کوشش

خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است

زاق-چشم زاغ چشم

باری به هر جهت کردن-در انجام کاری تعلل و تردید کردن

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است
رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

جِر-اوقات تلخی-لج

تارتنک-عنکبوت-کارتنک

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

تبدیل به احسن کردن-چیزی را با چیز بهتری عوض کردن
زیر تشکی-رشوه
دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

جلو کسی درآمدن-با کسی مقابله کردن-حق کسی را کف دستش گذاشتن
امان کسی را بریدن(کسی را درمانده و بیچاره کردن)
از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

چَپَری بی-درنگ-به سرعت

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

تیغ کش-چاقوکش حرفه ای-لات و جاهل

جانمی-کلمه ای که در مقام خوش آمد و تقدیر از کسی می گویند

دست آموز-تربیت شده-آموخته

جَخت-متضاد صبر

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

درمانگاه-جای درمان بیمار

دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن

پیش-برنده-آن که جلو است

آبِ سیاه-نیمه کوری

دیر رس-میوه ای که دیر می رسد

ریش و پشمی به هم زدن-بالغ شدن-صاحب ریش و پشم شدن
جان کندن-رنج بسیار بردن-با سختی فراوان کاری را انجام دادن

به دردسر انداختن کسی-کسی را به وضع دشواری دچار کردن

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده
این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

چشم زخم زدن-چشم زدن-آسیب رساندن

ژلاتین-ماده ای لزج و چسبنده که آن را از گلیسیرین و قند و آب و آمونیاک می سازند

خیز-ورم-آماس

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

 

تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

زیر اخیه گذاشتن-کسی را به کاری که سودش به دیگری می رسد گماشتن-زیر فشار گذاشتن

ای والله گفتن-به برتری کسی بر خود اقرار کردن

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

تو مشت کسی بودن-کاملا در اختیار کسی بودن

پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن

 

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

از کسی کشیدن(از کسی رنج کشیدن)

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

حاضر جواب-کسی که برای هر موردی پاسخ آماده دارد
دور زدن-چرخیدن و تغییر جهت دادن

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب
چک و چیل-لب و لوچه

حرف پراندن-بدون اندیشیدن چیزی گفتن

حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود
دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی
زمین خوردن-از دست دادن تعادل و به زمین افتادن-شکست خوردن در زندگی-شکست خوردن در کُشتی

باد خوردن-هوا خوردن

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

چشم کسی را دزدیدن-هنگام غفلت کسی کاری را انجام دادن یا چیزی را برداشتن

ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم
دستمال ابریشمی برداشتن-چاپلوسی کردن-تملق کردن

چس نفسی-پر حرفی-روده درازی
 

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند
آرد خود را بیختن و الک را آویختن(کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست)

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد
جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

زن آمدن-دشنامی در مقام تحقیر و ریشخند

آلونک‌نشین(ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند)

دود ِ کلفت-دود مواد مخدر

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)

جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی
ددر برو-نانجیب-زن بدکاره
جفت و جلا کردن-مرتب کردن-حقه جور کردن

بی فک و فامیل-بی کس و کار
آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن

 

اسم شب-کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب

از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

پرداخت کردن-صیقل دادن-جلا دادن

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری

چِک کردن-وارسی و بازبینی کردن

دست و بال-دور و بر-اطراف

آتش‌بیار معرکه(فتنه‌انگیز میان دو دشمن)

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

دامنگیر کسی بودن-کسی را گرفتار کردن
حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

 

حساب کشیدن-حساب خواستن
اهل دود-سیگاری

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

زیر و بالای کسی را جنباندن-زیر و بالا گفتن

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

پا گرد-محل چرخیدن پله ها

توالت کردن-آرایش کردن
برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

ترقه فرنگی-بچه ی شرور

رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

چوروک افتادن-چین پیداکردن چیزی

د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری

بخت گشا-شانس آور-سبب خوش اقبالی-مایه ی سفید بختی

چهلم-چهلمین روز درگذشت کسی

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)
از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

به باد دادن- باد دادن

چاسان فاسان-آرایش-بزک

خودشیرینی-خوش رقصی-خود را صمیمی وانمود کردن

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

پشت کسی را داشتن-هوای کسی را داشتن-از کسی حمایت کردن

دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

از خدا بی‌خبر(ظالم، نابه‌کار)

حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن

پیاده کردن-انجام دادن-تحقق بخشیدن-از هم باز کردن

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن-از دارایی دیگران بخشیدن

آب مریم(شیره‌ی انگور، عصمت و طهارت)

 

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

آهن کهنه به حلوا دادن-معامله‌ی پرسود کردن
زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

الحق-به‌راستی-حقیقتن

چول شدن-بور شدن در بازی-شرمنده شدن

فال بد زدن
 

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج
بغل پر کن-دختر یا زن چاق

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

زیر آبکی-شنای زیر آب-پنهانی

 
دل خوشکنک-مایه دلخوشی اندک-آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است-گول زنک

 
حلال وار-به صورت حلال

دوره-مهمانی-زمانه

از دیوار مردم بالا رفتن(دزدی کردن)
تا-لنگه-همتا

 
جسته دوزی-نوعی دوختن

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن(با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن)

 

ددم وای-وای پدرم-برای اظهار تاسف یا مزاح و شوخی گفته می شود

داغ کسی را به دل کسی نهادن-غزیز کسی را کشتن

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

ختم قرآن کردن-یک بار قرآن را از اول تا آخر خواندن

بی همه کس-بی پدر و مادر
جَفت-چوب بست انگور
 

چشم را درویش کردن-جلوی نگاه خود را گرفتن-نگاه نکردن

پای چیزی را خوردن-تاوان کاری را پس دادن

آسیاب‌گردان(کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید)

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

دولابچه-کمد کوچک

چرند گفتن-نگا. چرند بافتن

بی همه کس-بی پدر و مادر

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

 
آب خنک خوردن(به زندان افتادن)

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!

راه دادن-باز کردن راه عبور-کنار رفتن از سر راه-اجازه ی ورود دادن-رضایت دادن به عمل جنسی

جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد

 

دُنگ-سهم-حصه

بی رگ-بی غیرت-بی حس

چهار طاقی-فضای سقف دار و بدون در

آتش بی‌دود-آفتاب-غضب

خود را خوردن-رنج بردن

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

دق کُش-آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

به پول رساندن-فروختن

انداختن باد به غبغب(تکبر کردن، قیافه گرفتن)
چپ-لوچ-مخالف حکومت

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

آب به آسیاب کسی ریختن-با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

پت پت کردن-صداکردن فتیله ی چراغ بر اثر تمام شدن روغن آن

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

دم به تله ندادن-با احتیاط رفتار کردن-خطر نکردن

دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن

چهار قُل-چهار سوره ی قرآن که با قُل آغاز می شود

باد دادن-تلف کردن-در برابر باد قرار دادن

ز ِق زدن-نق نق کردن بچه که مقدمه ی فریادهای و گریه های بعدی است

آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

خوش جنس-خوش باطن-سلیم النفس

 

خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)

رنگ و رو رفته-کهنه-فرسوده-کارکرده

پولکی-آن که پول را دوست دارد-آن که رشوه می گیرد-آن چه که با گرفتن پول انجام گیرد

تو حساب بودن-وارد بودن-به مسائل آگاه بودن

دار و دسته-پیروان و اطرافیان

زبان به چیزی باز کردن-چیزی را بر زبان آوردن

دشت کسی را کور کردن-اولین فروش کاسب را نسیه خریدن

بازجویی کردن-تحقیق و بررسی کردن

در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم)

 

دلقک-شخص مسخره

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

با سگ به جوال رفتن-دست و پنجه نرم کردن با مردم ناباب

افسار پاره کردن(سرپیچی کردن، یاغی شدن)

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

جا آمدن حال-بهبود یافتن-سرحال آمدن

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن
 

چشم انداختن-نگاه کردن
جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

روادید-اجازه ی ورود به یک کشور-ویزا
زنگ دندان ماندن-زمان درازی گرسنه ماندن

از کار در آمدن-آزموده شدن-نتیجه دادن

پُرکوب-حرکت سریع و پر صدا

دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن

دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

پشت چشم سنگین شدن-چیره شدن خواب

دور گرفتن-به چرخش افتادن-پشت سرهم سخن گرفتن

آمده(شوخی و لطیفه)

جوش جوانی-جوشی که بر صورت یا کمر جوان ها می زند-جوش غرور

آفتاب برِ دیوار آمدن-به پایان آمدن عمر
چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

داریه نم کن-کسی که پوست داریه را نم می زند تا نیکو بنوازد-چاپلوس

تشنه ی چیزی بودن-یه چیزی سخت اشتیاق داشتن

خرج کردن-هزینه کردن-صرف کردن

 
آجیل مشکل‌گشا-آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند

زدن رای کسی-کسی را از تصمیمی منصرف کردن

چول-بیابان

پشت پا پزان-آیین و رسم پختن آش پشت پا. آش پشت پا

 
زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

آفتاب روی پشت بام جمع کردن(کاملا تنگدست بودن)

انداختن توی هچل-دچار دردسر و ناراحتی کردن

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن
رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع

جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

از جا پریدن-یکه خوردن-عصبی شدن

تازگی-طراوت-خرمی-اخیرن

خواب به سر شدن-نگا. خواب به خواب شدن

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

دست کشیدن از کار-کار را تعطیل کردن

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

تو ذوق کسی خوردن-از سخن یا رفتاری دمغ شدن

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

 
انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن

دوا-واجبی-مشروبات الکلی

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

 

تُخم-اصل هرچیزی-دانه

تگری-بسیار خنگ-یخچالی

دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت
پشم و پیله ی کسی ریختن-ناتوان شدن کسی-از میان رفتن ابهت کسی

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن

بچگی کردن-بیخردانه

 

 

چینی بند زنی-عمل چینی بند زدن

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

خدمت رسیدن-به حضور رسیدن

درد گرفتن دل از اسهال

راه راه-دارای خطوط موازی

پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

چشم زهره-ترس

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

راپرت-گزارش-خبر

 

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

تنگاتنگ-بسیار نزدیک به هم-بدون فاصله

تقدس مآبی-خود را به دروغ پارسا و پرهیز کار وانمود کردن

با کسی ندار شدن-با کسی خودمانی
ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)
دو لا شدن-خم شدن-تعظیم کردن

 

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

 

خر تو خر-پر هرج و مرج-بی نظم

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس

دخترینه-دختر-مونث

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

چهار پادار-کسی که حیوانات باربر دارد و با آن ها کار می کند

چیز فهم-عاقل و فهمیده

رده-حرف زشت یا نامربوط

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

به پیسی افتادن-دار و ندار خود را از دست دادن-فقیر و بیچاره شدن

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

حواله ی سر خرمن-وعده به آینده ی نامعلوم

روی سر گذاشتن و حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را در حق کسی نشان دادن

آب لمبو-چلانده‌شده-فشرده

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن
حِکِه ای-مردم آزار-کرمکی-ناراحت
پس دوزی-دوختن پشت لباس با دست
چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

پر عائله-کسی که اهل و عیال بسیار دارد

آهن کهنه به حلوا دادن-معامله‌ی پرسود کردن

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

 
تحویل دار-کسی که در بانک از مشتری پول می گیرد و یا به او پول می دهد

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

 

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

آفتاب کسی به زردی رسیدن-به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

 

دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی

خوش حساب-خوش معامله-آن که بدهی خود را به هنگام بپردازد

پاگون-سردوشی