منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 254

 

خانه خمیر-نگا. خانه خراب

تن نما-نازک و نشان دهنده ی تن

 

چال شدن-گود شدن-دفن شدن-در زیر خاک گذاشته شدن

چار چشم-کسی مه عینک می زند

 

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

چوغ-چوب
به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن
دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

برخورد-بهم خوردن-تصادف

خم شدن-دولا شدن

 

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

 

خون مردگی-حالت مردن خون در زیر پوست-کبودی

خایه دار-با جرات-شجاع

چهار پادار-کسی که حیوانات باربر دارد و با آن ها کار می کند

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

از خجالت آب شدن(بسیار شرمنده شدن)

رب و رسول را یاد کردن-به حد مرگ رسیدن

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

زیپو-بی رنگ و رو-بی رمق-رقیق و بی مزه

آب شدن قند توی دل-لذت بسیار بردن

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی

پیمانی-استخدام غیر رسمی

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

 

حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر
آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

این تن را کفن کردی-این تن بمیرد

 
دست به چماق-چماق در دست-آماده ی چماق زدن

خبر گرفتن-پرسیدن
 

 

از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

آبی از کسی گرم نشدن(بهره‌ای از کسی نبردن)

زُل-خیره

 

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

خیر مقدم-خوش آمد

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق

دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

پرداخت کردن-صیقل دادن-جلا دادن

چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

جَری شدن-خشمگین شدن-جسور شدن

 

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

آفتابه خرج لولهنگ کردن-چیز با ارزشی را در بهای چیز بی‌ارزش دادن

بی فک و فامیل-بی کس و کار

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

جن بو داده-نوعی دشنام است

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن
زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

پروار-فربه-چاق

جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

چیز-آلت تناسلی

خنکای صبح-سحرگاه

چس نفسی-پر حرفی-روده درازی

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

خلق کسی تنگ شدن-عصبانی شدن-بی حوصله شدن

خدا به رد-در پناه خدا
آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

خداحافظی کردن-به درود گفتن

دست پایین را گرفتن-کم ارزش و ناتوان فرض کردن

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

چوبدار-گله دار-گوسفند دار

به چاک زدن-فرار کردن-جیم شدن

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

دخل کسی آمدن-کلک کسی کنده شدن-کار کسی ساخته شدن-نابود شدن

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

چاله خر کُشی-یکی از گودهای تهران که پناهگاه مردم فقیر و بی نوا بود

داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران

حرف گوش کن-حرف شنو

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)

این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است

 
ردیف کردن-جور کردن-آماده کردن

دست علی به همراه-علی یارت باد

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

بی بخار-بی خاصیت-بی عرضه-ناتوان

آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن
پیاده روی-راه پیودن با پای پیاده

زیر سر کسی بلتد شدن-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

چس مثقال-بسیار اندک-سبک و کم وزن
دستبرد زدن-دزدیدن-غارت کردن

آفتاب‌نشین(بیکاره و تنبل)

باد کردن-به خود بالیدن-مغرور شدن

تَپ تَپ-آواز خوردن چیزی به چیز نرم

 

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

 

چوب بندی-داربست

 

رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

 

 

زیر تشکی-رشوه

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

تلقین گفتن-مسائل دینی که بر سر گور کسی می گویند
حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

التفاتی(داده شده، مرحمتی، اعطا شده)

بی رگ-بی غیرت-بی حس

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

برای کسی آش پختن که یک وجب روغن داشته باشد-زمینه ی تنبیه و گوشمالی برای کسی آماده کردن

بد قلق-بد عادت-بد ادا

تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

خر کردن کسی-کسی را با چاپلوسی فریفتن

به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

پشکل برچین-سخت بی سر و پا-بسیار حقیر

 

امان کسی را بریدن(کسی را درمانده و بیچاره کردن)
خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

خیز-ورم-آماس

چشم زهره-ترس

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

آتشِ تر-شراب-لب معشوق
دلِی دلِی-حاشا-انکار

تنگ کسی گرفتن-احتیاج فوری به قضای حاجت داشتن

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

 
دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

دُردانه-لوس-ننر-عزیز بی خودی

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

بفرما زدن-تعارف کردن

 

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

 

خاله خرسه-دوست نادان

درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن
در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن
تاتوله هوا کردن-به حیرت دچار کردن-به سکوت واداشتن

چوب پا-دو چوب بلند که پا در میان آن ها کنند و با آن ها راه روند

خاکی-فروتن و متواضع
از راه نامشروع ) به پول و ثروت رسیدن

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس
التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

 

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

جوخه-کوچک ترین یگان نظامی شامل هشت نفر

چای خانه-محلی که وسایل چای را در آن جا می گذارند-قهوه خانه

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

بوق سگ-بسیار دیر وقت

پا پس کشیدن-عقب کشیدن

 

خدا به سر شاهده-خدا بالای سر شاهد است

زبیل-آشغال-زباله

جفت جنین-جفت نوزاد که پرده و غشای دور جنین است

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

دل دار-دلیر-شجاع-معشوق

 

راستی؟-واقعن؟ آیا درست است؟

دمرو-کسی که دمر خوابیده

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

رودربایستی-ملاحظه-مراعات-شرم و حیا

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم

داماد-مرد تازه زن گرفته

بُز ِ گَر-بزی که بیماریِ گَری

 
ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن
از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

چروکیده-چین دار شده-ناصاف
دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

زردنبو-زردمبو

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

پاک-به کلی-یکسره

پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

از خجالت کسی در آمدن-محبت کسی را جبران کردن

پا سوخت-پا بد-بد شانس

چلو-برنج آب کشیده
تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

 
خر تو خر-پر هرج و مرج-بی نظم
تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن

چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

پَخ-مسطح-بی ژرفا
دستمال سفره-پارچه ای که کنار سفره می نهند تا با آن دست و لب را از غذا پاک کنند

آیه آمدن-سوگند یاد کردن-به قرآن سوگند خوردن

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند

پا روی خِر کسی گذاشتن-تنگ گرفتن بر کسی

حق گرفتن-نگا. حق بردن

اوراق شدن(از هم پاشیدن، از کار افتادن)

با خرس توی جوال رفتن-با آدم ناجور همدم و همکار شدن

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش
دوربین انداختن-دید زدن-چشم چرانی کردن

بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است

رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام

چه چه زدن-خواندن بلبل-سخت خوش آواز خواندن

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

 

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

تو بمیری-سوگندی در مقام تهدید

چوق-چوب-تومان

حرف خود را به کرسی نشاندن-نظر خور را به کسی قبولاندن یا تحمیل کردن

خون کسی کثیف شدن-به شدن خشمگین شدن

رو افتادن-علنی شدن-آشکار شدن

ژست دادن-تنظیم وضع و حالت و قیافه برای عکس گرفتن

دو لُپه خوردن-با خرص و ولع خوردن-لقمه های بزرگ برداشتن

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

پول مول-پول

پر به پر کسی دادن- بال به بال کسی دادن

 
حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها

آش دهن سوزی نبودن(زیاد جالب نبودن، اهمیت زیادی نداشتن)
پا-حریف

 

ریم رام-رام رام-اسم صوت برای بیان آوای ساز و نوای موسیقی

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

بنگی-معتاد به حشیش

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

پاگون-سردوشی

در رفتن سخن از دهن-سخنی بی اراده گفتن

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

پیش پا افتاده-کم ارزش-حقیر-معلوم-آشکار

 

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

چَکه-شوخ و بذله گو

 
 

به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی-با کسی در افتادن

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

 

چلاق-دست و پا شکسته یا بریده

 

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

 

 

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

بی سیم-دستگاهی که بدون سیم کار می کند

بی ناخن-بی انصاف-کسی که به زیردست سودی نمی رساند

آتشی(تندخو، زودخشم)

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن
بی فکر-لاابالی-بی قید

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)

دریافتی-حقوق

پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی
به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن

چرند-حرف پوچ و بی معنی

دولابچه-کمد کوچک

چشم شور-آن که چشم زخم زند
دست علی به همراه-علی یارت باد

آپارتی-زن بی‌حیا و بدزبان-سلیطه-پاچه‌ورمالیده

چغلی کردن-شکایت کردن

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری
دل دادن و قلوه گرفتن-غرق گفت و گو و راز و نیاز بودن

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

 

چای صافی-نگا. چای صاف کن

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار

چهره کردن-نگا. چهره شدن