منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 89

خیط کاشتن-خطا کردن

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد
پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن
ختنه سوران-جشنی که به هنگام ختنه کردن نوزاد پسر بر پا می کنند

چرک کردن-عفونت کردن زخم
در آمدن گند کاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

چشمک زدن-بر هم زدن چشم به قصد ایما و اشاره

بازتاب-واکنش-برگشت نور-صدا یا حرارت
رفتن از رو-خجالت کشیدن-شرم کردن-از میدان به در رفتن-مجاب شدن
جیر و ویر راه انداختن-داد و فریاد راه انداختن
حرام کردن-تلف کردن-از میان بردن نتیجه و فایده
زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش
حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

دفتر کل-دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

تنگ کلاغ پر-نزدیکی های صبح

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

حرف خود را به کرسی نشاندن-نظر خور را به کسی قبولاندن یا تحمیل کردن

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)
دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی
پیش رس-زود رس

دل و جگر چیزی را بیرون آوردن-چیزی را به هم ریختن-نامرتب و درهم و بر هم کردن

بابت-مورد-زمینه-موضوع

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

به تور زدن- به تور انداختن

 

ته نشین-رسوب کرده

آسمان به ابرو پوشیدن(پنهان ساختن امر آشکار)

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

آمدن-آغاز به کاری کردن

خدا را بنده نبودن-بی نهایت عصبانی بودن-کفران کردن

تند تیز-شتابان-خشمناک-ستیزه جو
پاکار-امر بر-پادو-مباشر

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری
ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن
خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

 

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن

آمدن(آغاز به کاری کردن)

چل و چو-خبر دروغ-شایعه
امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)
دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

به ساز کسی رقصیدن-بازیچه ی کسی شدن-از کسی فرمان بردن

 

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن
 

 
برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن

 

دست و دل باز-بخشنده-جوانمرد

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

پیله-مو

از ته دل(از سر صدق و صفا)
آش شله‌قلمکار(بی‌نظم و قاعده)

پشت دست را داغ کردن-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن
خرج رو دست کسی گذاشتن-کسی را در خرج انداختن

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن
پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن

 

 
چشم واسوخته-چشم برتافته

 
آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن
آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

تَک-بی نظیر-مفرد-تنها

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

از خواب پریدن(بیدارشدن ناگهانی از خواب)

چاک دهن را چفت کردن-بستن دهان-سکوت کردن

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

حکیم باشی-پژشک تجربی و مدرسه نرفته

تفنگ کمر شکن-تفنگی که از قنداق خم می شود

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن

خروس خوان-هنگام سحر

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

آفتابه‌آب‌کن(پست ترین نوکر)

چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

اهل آن کار (کار بد)

تک روی-عمل بدون توجه به جمع

 
پُر توپ-خشمگین
دست فروش-دوره گردی که کالای خود را روی دست انداخته و می فروشد

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)
آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف
ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

پِق-صدای خنده ی ناگهانی

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

 
پاک-به کلی-یکسره

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

انگشتر پا-چیز بی‌ارزش

خدا داده به فلانی-بختش یار بوده

پا را توی یک کفش کردن-پافشاری کردن روی عقیده ی خود-لج کردن

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

بخت، بخت اول-برای هر زنی شوهر اول بهتر است

 

 
آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

خوش حرکت-خوش رفتار-طناز

رک رک نگاه کردن-چپ چپ نگاه کردن-بر بر نگاه کردن

بی اشتها-بی میل به غذا

تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن

 

پاره شدن چرت ب-ا امری نامنتظر روبرو شدن-جا خوردن

بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن
ادا اصول-ادا اطوار

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

احتیاطی(نجس، ناپاک)

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

 
رمبیدن-خراب شدن-فرو ریختن

جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

دیر کرد-تاخیر-تعویق

زانویی-زانو
رقاصی-کارهای بی هوده و سبک

چشم ِ غربال-سوراخ های غربال

تخت و تبارک-با آسودگی خیال

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

 

انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

اردک‌پرانی(از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن)

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن

در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

جاجا کردن-مرغ را با جا جا به لانه کردن

پشت بام-سقف بیرونی بام

چُر-ادرار

از زورِ(از شدت، از بسیاری)

پُر کار-فعال-با پشتکار

بخت کسی گفتن-خدا برایش ساختن-شانس آوردن

بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه

تف انداختن-تف کردن-سخت اظهار نفرت کردن

دَم کردن-ریختن آب جوش روی چای و مانند آن و حرارت دادن آن ها-گذاشتن برنج جوشانده بر روی آتش تا آب آن بخار شود

پای کلاغ-خط بد و ناخوانا-خرچنگ قورباغه ای-قلم چرا
دوره افتادن-گرداگرد شهر گشتن-به دیدار هر کسی رفتن

پس دادن درس-پاسخ دادن به پرسش های درسی
از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

از بن گوش(کمال بندگی و خدمتکاری)

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

 
بازی در آوردن-بهانه آوردن-دبه در آوردن

دست به چیزی شدن-بی درنگ آن چیز را برداشتن-آماده ی استفاده از آن چیز شدن

انگشت‌شمار-کم-معدود

بخت گشا-شانس آور-سبب خوش اقبالی-مایه ی سفید بختی

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

تخته پوش کردن-پوشانیدن سقف و مانند آن با تخته
از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

چُرتی-اهل چرت زدن-ضعیف-مردنی

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

زوار-زه وار-چیزی شبیه به زه

آب از دریا بخشیدن(از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن)

 

آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن

 

رضایت دادن-در گذشتن از شکایت و دنبال کردن قضیه-قبول کردن

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

 

دست و پای خود را گم کردن-دست پاچه شدن

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن

رقاصی-کارهای بی هوده و سبک

جاده خاکی-راهی که با وسایل فنی ساخته نشده است
آب در هاون کوفتن(کار بی‌هوده کردن)
آفتاب خوردن(سختی کشیدن)

 

از بیخ عرب بودن-یکسره منکر شدن-به‌کلی زیر چیزی زدن

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

 

پیش بینی کردن کار یا شخصی

خریت-نادانی-حماقت

تار و مار-متفرق-پراکنده
چوب الف-نشانه ای که با کاغذ می سازند و لای کتاب می گذارند-لاغر و باریک

زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.

دست پیش-گدا

رای دادن-نظر دادن به انتخاب چیزی یا کسی
راه آمدن-سازش کردن-همراهی کردن
بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع
چارپایه-صندلی کوچک و بدون پشتی
از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن
بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

بند آوردن-متوقف کردن

دخل داشتن-ربط داشتن-مربوط بودن

چوب به سوراخ زنبور کردن-شوراندن و تحریک کردن عده ای

 

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

زنده باد مرده باد-جار و جنجال سیاسی-تظاهرات سیاسی-شعارهای موافق و مخالف دادن

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن-بسیار تهی دست و بی چاره شدن

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

دست پیش-گدا

آب و گاوشان یکی بودن(شریک و همدست بودن)

زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق
 

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

بردن سر کسی-با سر و صدا کسی را گیج و خسته کردن

آلکلی-معتاد به الکل

چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

 

راست شدن-رو به راه شدن

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

زرشک-لفظی است مانند زکی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن

دخل کسی آمدن-کلک کسی کنده شدن-کار کسی ساخته شدن-نابود شدن

خاک تو سری-مصیبت زدگی-گرفتاری-بدبختی
تن در دادن-به کاری حاضر شدن-انجام کاری را پذیرفتن

چلاندن-فشار دادن برای آب گرفتن

خودآموز-بدون آموزگار

چای کار-کشت کننده ی چای

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)
بالا تنه-از کمر به بالای بدن
دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

پف کردن-ورم کردن-باد کردن-مغرور شدن
از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

حق الزحمه-دستمزد

چهره کردن-نگا. چهره شدن

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

جیز رفتن-کش رفتن-دزدیدن چیزهای کم ارزش

پشت میز نشین-کسی که کار اداری دارد-کارمند

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن

حکیم باشی-پژشک تجربی و مدرسه نرفته

دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

زیر و زبر گذاشتن-اعراب گذاشتن بر حروف

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

اهل محل-همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند

پنج تن آل عبا- پنج تن

خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود
به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن

ربغ رحمت را سر کشیدن-مردن

توی گود نبودن-در متن موضوع نبودن-اطلاع دقیق نداشتن-در حاشیه بودن
تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن
خایه دار-با جرات-شجاع

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

دو زاری-سکه ی دو ریالی

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن
بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

جلز-نگا. جز

خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

چانه گیر-کسی که خمیر را چانه می کند

خاله خرسه-دوست نادان

حرف پراندن-بدون اندیشیدن چیزی گفتن

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

زیر پِل کسی را زدن-کسی را راندن و دور کردن
 

دمر خوابیدن-روی سینه و شکم خوابیدن

جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

خرج از کیسه ی خلیفه کردن-از مال دیگران خرج کردن

رد خور نداشتن-قطعی بودن-حتمی بودن-قابل رد نبودن
به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

 

خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

دایر کردن-بر پا کردن-رواج دادن-آباد کردن

چند منه ؟-به شوخی به کسی که دیر می آید و زود می رود می گویند: آمدی بگی چند منه ؟

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

خوش داشتن-دوست داشتن-علاقه مند بودن

 

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند

دست بالا کردن-پیش قدم شدن-آستین بالا زدن

دلبخواهی-دلبخواه

دلگرم-علاقه مند-مشتاق
خوش منظره-خوش نما-زیبا

پُخی بودن-کاره ای بودن-مهم بودن

دست خالی برگرداندن-نا امید کردن-پاسخ رد دادن

افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

جان کلام-اصل مطلب

آلا گارسون(اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران)
التفاتی(داده شده، مرحمتی، اعطا شده)

پرداختی-مبلغ داده شده

دک کردن-از سر وا کردن
خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

جزاندن-آزار و اذیت کردن

حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

 

چشم انداز-منظره

خوش غیرت-در زبان لوطیان گاه نشانه ی اعجاب و گاه دشنامی است به جای بی غیرت

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن

چیز-آلت تناسلی

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

آفتابه برداشتن(دست به آب رساندن، پابرهنه وسط حرف کسی دویدن)

توالت کردن-آرایش کردن

زدن رای کسی-کسی را از تصمیمی منصرف کردن
به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن
دو راهی-آن جا که راه دو شاخه می شود

آشنایی دادن-خود را معرفی کردن

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

 
ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن
از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن
خندق بلا-شکم

 

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است

زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

ُک-ت منقار مرغ-تیزی سر چیزی

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

 

چشم زاغ-بی شرم

خربازار-شلوغ بازار-بی حساب و کتاب

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

دلجور-همدل

بده اون دستت-آی زکی !

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

آبشان از یک جوی نرفتن(همداستان شدنشان ممکن نبودن، با هم نساختن)

چشم به روشنایی افتادن-سودی را در جایی گمان کردن و به آن طمع کردن

جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن

آب و رنگ-طراوت و شادابی

تِرمال کردن-خراب کاری کردن-کثافت کاری کردن-گُه مال کردن

پاتیل در رفته-پیر و شکسته

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

الف شدن اسب-هر دو پا بلند کردن اسب

 
امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه
 

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

خط دادن-سرمشق دادن-فکر کسی را هدایت کردن

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

 

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

چارچار زدن-بی حیایی کردن

 
دقیانوس-نام یکی از پادشاهان سامی که اصحاب کهف را تعقیب می کرد-گذشته ی بسیار دور

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

آب از آتش برآوردن(کار محال کردن)

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است

بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

دبه کردن-دبه در آوردن

چیلک دان-چینه دان

ابرو انداختن(ابرو آمدن)
چارلا-چهار لا-چهار تو

 

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

آب نخوردن چشم-امید نداشتن

 

آمد نیامد(فرخنده بودن و نبودن)

استخوان‌فروش(ستایشگر آبا و اجداد)

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

از صدقۀ سرِ-از عنایت و لطفِ
خوش خدمتی-خودشیرینی-چاپلوسی
تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی